Žene ispred svog vremena

Žene koje su bile ispred svog vremena

Bunjevke i Srpkinje iz Subotice koje su učestvovalo 25.novembra 1918.godine na Velikoj narodnoj skupštini Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena koja je održana u Novom Sadu ostale su zaboravljene. Od sedam žena delegata  pet je  bilo iz Subotice I to Bunjevke: Manda Sudarević, Mara Malagurski , Katica Rajčić, i dve Srpkinje Anastazija Manojlović i Olga Stanković.Tada su prvi put na Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu prisustvovale žene iako nisu imale pravo glasa u tadašnjoj državi. Istražujući istoriju i značaj ovih žena  primetila sam da osim Mare Malagurski Đorđević ni po jednoj od još četiri navedene žene nije nazvana niti jedna ulica ili trg u Subotici. One ostale neistražene, o njihovim životima se malo zna, a reč je o pet žena koje su bile političarke, književnice i humanitarke. Začetnice ženskog pokreta u Subotici I sa drugim organizacijama koje su vodile žene, na primer Srpkinjama i Jevrejkama.

Gordana Stojaković u svom radu: „Diskursne osobine privatne prepiske o knjizi «Srpkinja, njezin život i rad, njezin kulturni razvitak i njezina narodna umjetnost do danas» /1909-1924/„ smatra da je za istorijat borbe za prava žena na vojvođanskom prostoru izuzetno značajno multietničko iskustvo borkinja za ženska prava, koje su žene iz Vojvodine i Austro-Ugarske monarhije tokom 18. i 19. veka prenele i južno od Save i Dunava. Zanimljivo je i to, da iako je u pitanju tada, Subotičanke, kao i druge žene u Vojvodini, nosile evropski duh i postavile temelje rodnoj ravnopravnosti, o njima se malo zna.

Svakako, najpoznatija je Mara Malagurski Đorđević. Rođena je 20. decembra 1894. godine koja je svoja rodoljubiva osećanja izrazila 1918. izrazila je šivenjem crveno-plavo-belih trobojki kojima je dočekana srpska vojska, i aktivno se uključuje u politički život grada.

Predsednik Bunjevačke matice u Subotici , Veljko Vojnić  kaže da u političkom životu žene su mogle da učestvuju od 1945. godine, ali za mnoge Bunjevce i Bunjevke poguban je bio dekret iz maja 1945. godine kojim je zabranjeno je nacionalno izražavanje Bunjevaca i Šokaca u Bačkoj i poništeni su njihovi lični dokumenti sa naznakom lično izabrane narodnosti Bunjevac ili Šokac.

Iako su Bunjevci eliminisani iz javnog života, uspili su da očuvaju svoj identitet, kulturu I običaje, a na tom polju veliki doprinos su dale Bunjevke.Prva akademska slikarka u Subotici je Jelena Čović, akademska vajarska Ana Bešlić I zbog toga su nam ovakva istraživanja veoma bitna. Mi kao Bunjevačka matica reosnovani smo 1995.godine i do tada nismo mogli da istražujemo umetnost i književnost Bunjevaca, a naročito Bunjevki. Prostorije Bunjevačke matice se nalaze u palati porodice Manojlović. U toj kući pre 99 godina dogovarane su tadašnje aktivnosti Srba i Bunjevaca u vezi prosjedinjenja Kraljevini SHS”, rekao je predsednik Bunjevačke matice u Subotici , Veljko Vojnić.

Sa ovim se ne bi složili oni teoretičari i istoričari koji ne priznaju postojanje Bunjevaca kao posebnog naroda nego ih smatraju delom hrvatskog korpusa, kao ni oni smatraju da su Bunjevci Srbi.

O značaju ovih žena  dr Ivana Spasović istoričarka u Arhivu Srpske akademije nauka i profesorka Fakulteta za kulturu i medije. U svom radu ona kaže da u vrime Prvog svitskog rata, 1916, u izbeglištvu u Ženevi, Članice Srpskog narodnog ženskog saveza, osnovanog 1906. na čelu sa Savkom Subotić, poslale su javni apel Internacionalnoj feminističkoj alijansi da se spreči deportacija devojaka i žena od 13-40 godina u Austriju, gde su izložene krajnim poniženjima.

Na dan zasedanja skupštine u Novom Sadu, umrla je Savka Subotić. Kada su, tokom novembra 1918. u 200 izbornih jedinica na teritoriji Bačke, Banata i Baranje, birani poslanici za predstojeću Veliku narodnu skupštinu na kojoj će se te oblasti, neopozivo, prisjediniti Kraljevini Srbiji, pravo glasa su, prvi put u istoriji Evrope, imale i žene. Štaviše, njih sedam – Milica Tomić, Mara Malagurski, Anastasija Manojlović, Marija Jovanović, Olga Stanković, Katica Rajčić i Manda Sudarević – izabrane su za poslanice te skupštine. Mara Malagurski-Đorđević potekla je iz ugledne subotičke bunjevačke porodice i, uz ostalo, u Londonu studirala engleski jezik. Bila je jedan od najvećih boraca za samobitnost bačkih Bunjevaca, ali i afirmisan prozni pisac I udata za senatora Dragoslava Đorđevića”, kaže dr Ivana Spasović istoričarka u Arhivu Srpske akademije nauka i profesorka Fakulteta za kulturu i medije.

Na primer, Manda Sudarević je bila supruga Vranje Sudarevića. Bila je aktivna u Dobrotvornoj zadruzi Bunjevaka, I bavila se humanitarnim radom. Pošto je u gradu bio i veliki broj obolelih srpskih vojnika koji su 13.novembra 1918.godine došli I Subotičanima doneli slobodu, predsednica Dobrotvorne zadruge Srpkinja Subotice, Mica Radić pokrenula je akciju pomaga vojnicima. Uređena je bolnica sa 200 kreveta i svim neophodnim sadržajima, a među članicama Odbora koji formiran bile su i : Manda Sudarević, Kata Prćić i mnoge druge. Najmanje podataka ima o Katici Rajčić, osim što se u periodici navodi da je bila aktivna u mnogim humanitarnim aktivnostima, dok su srpkinje Anastazija Manojlović I Olga Stanković bile aktivne u Dobrotvorne zadruge Srpkinja Subotice, organizovale sakupljanje hrane, odeće, ogreva za siromašno stanovništvo i mnoge druge humanitarne aktivnosti.

Tekst je  nastao  u okviru projekta “Žene koje su bile  ispred svoj vremena“,  koji je realizovan uz podršku Ministarstva za kulturu i informisanje. Za sadržaj priloga odgovornost isključivo snosi Udruženje građana „Malin“ i redakcija portala “Ecofeminizam”.Stavovi koji su u tekstu ne odražavaju nužno stavove Ministarstva za kulturu i informisanje.