Ulica Braće Radić uskoro će biti stavljena pod zaštitu
Mnogi Subotičani smatraje da je ulica Braće Radić jedinstvena i jedna od najstarijih u gradu, sa predivnim drvoredom, starim i lipim zgradama i istorijom. U njoj su živili mnogi viđeniji Subotičani, a sama ulica je rekonstruisana 2007. godine, kada je čuvenu “žutu kocku”, zamenilo novo popločanje i rekonstruisana je komunalna infrastruktura. Kuća Janoša Brauhlera, stolara i industrijalca drvetom, podignuta je 1902.godine i jedina je označena ko spomenik kulture, a nalazi se na adresi Braće Radić 74, rečeno je u Savremenoj galeriji u Subotici, di je otvorena izložba pod nazivom „Ulica Braće Radić u Subotici: Proces nastanka nepokretnog kulturnog dobra“. Jedna od autorki izložbe istoričarka umetnosti Neda Džamić, objašnjava da je cilj izložbe da se zaokruže proces nastanka prostorno kulturno-istorijske celine, jedne od najlepših ulica u gradu.
“Trudili smo se da prikažemo celokupan razvoj ulice od 18.veka, kada se na karti iz 1787.godine naziru njene prve parcele, pa sve do današnjih dana, kada je i pored viševekovnog protoka vremena i modernizacije, uspela da, u velikoj meri, sačuva svoju autentičnost veoma značajnu za Suboticu. Pored Somborskog puta, kojim se u grad ulazilo iz središta Bačkobodruške županije u ulice Šandora Petefija, kojom su pristizali putnici i roba iz pravca Budimpešte, trasa današnje ulice Braće Radić bila je treći najznačajniji putni pravac, koji je u centar dovodio sve manernike pristigle iz pravca Novog Sada, Beograda i ostalih južnih destinacija”, objašnjava Neda Džamić, jedna od autorki izložbe.
Od 47 objekata za koje je projektom utvrđeno da imaju neku spomeničnu vrednost, uspešno je identifikovano 30 osoba koje su do kraja 19.veka do druge polovine 20.veka gradiće svoje domove u ulici Braće Radić.
“Počev od Evangelističke crkve, pa sve do rimokatoličke Crkve Svetog Đorđa, leva strana ulice je tokom 19.vika bila prostor na kome su živile bunjevačke zemljoposedničke porodice. Neritko su rođaci sa istim prezimenom zauzimali po nekoliko uzastopnih placeva, gradeći na njima svoje kuće i nastavljajući i dalje da žive u formi koja je podsićala na porodičnu zadrugu i očigledno iz nje proistekla”, objašnjava jedna od autorki izložbe i arhitektinja Gordana Prčić Vujnović.
Kuće koje su izgrađene pripadaje različitim stilskim pravcima i to: klasicizmu, eklektici sa stilskim obeležjima neorenesanse i neobaroka. Ovom izložbom i publikacijom, autorke su želele da zaokruže proces nastanka ulice Braće Radić kao nepokretnog kulturnog dobra.
“Ulica čini jedinstvenu celinu sa objektima građanske arhitekture, podignutim na regulacionoj liniji, u rasponu od 19.vika do sredine 20.vika. Karakter ulice, odnosno nove prostorno kulturne-istorijske celine snažno obilužavaje sakralni objekti smišteni na njenim krajevinma: Rimokatilička crkva Svetog Đorđa i Evangelistička hrišćanska crkva”, kaže autorka izložbe i arhitektinja Gordana Prčić Vujnović.
U knjigi „Ulica Braće Radić u Subotici: Proces nastanka nepokretnog kulturnog dobra“ se navodi da posibno među osobama koje su stvarale ulicu pripada i jednoj ženi.
“Bila je to udovica Srećka Novakovića- i sama učiteljica Cilika rođena Mandić. Ona je 1900.godine, po projektu Lajoša Fazekaša, sagradila malu, ali skladnu građansku kuću (broj 88). Zajedno sa suprugom dr Kalmana Hofmana, u društvu odabranih amazonki iz ove ulice je Viktorija Zelić, koja je 1910.godine, po projektima Maćaša Šalge, sagradila kuću, koja danas nosi broj 98.Za razliku od prve dvi, kuća Viktorije Zelić nije vridnovana kao objekat koji zaslužuje zaštitu, ali ostaje svedočanstvo o hrabrim počecima izlaska žena u javnost, u sfere društvenog života”, navodi se knjigi „Ulica Braće Radić u Subotici: Proces nastanka nepokretnog kulturnog dobra“.
Pre dvi godine urađen je predlog o utvrđivanju ulice Braće Radić za spomenik kulture i predate je Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture u Beogradu. Nakon toga, pridlog je prosleđen Ministarstvu kulture i sada se čeka da bude prosleđen Vladi Srbije, koja proglašava nepokretno kulturno dobro, objašnjavaju autorke izložbe.
