Graditeljska baština u Subotici kroz novu monografiju
Republika Srbija je bogata arhitektonskim nasleđem, a graditeljska baština u Subotici predstavlja jedan od najvažnijih primera kako istorijski tokovi oblikuju grad. Nedavno predstavljena monografija Viktorije Aladžić „Nastanak i razvoj graditeljske baštine Subotica od 1700. do 1974. godine“ konačno daje sveobuhvatan pregled tri veka arhitektonskog razvoja ovog vojvođanskog grada.
Dve promocije knjige – u Beogradu 11. juna i u Subotici 12. juna – označavaju važan trenutak za sve koji se bave proučavanjem urbane baštine na našim prostorima. Možda je najzanimljivije što monografija pokriva period od čak 274 godine, što je retko viđeno u domaćoj stručnoj literaturi.
Tri veka graditeljske baštine u Subotici kroz turbulentnu istoriju
Subotica je kroz vekove bila deo različitih država. I to: Habzburške monarhije, Austro-Ugarske, Kraljevine Jugoslavije, pa do Socijalističke Jugoslavije. Svaka epoha je ostavila svoj arhitektonski pečat, stvarajući jedinstven mozaik stilova koji danas karakteriše grad.
Viktorija Aladžić, vanredna profesorka u penziji Građevinskog fakulteta u Subotici, posvećuje posebnu pažnju tome kako su politički i društveni uslovi uticali na način građenja. To je, mislim, ključno za razumevanje, arhitektura nije samo estetska kategorija, već i odraz moći, ekonomskih prilika i kulturnih uticaja svog vremena.
Autorka je 2023. godine proglašena za „Heroinu nasleđa“, što govori o njenom dugogodišnjem radu na očuvanju arhitektonskog nasleđa. Ova monografija predstavlja krunu njenih višegodišnjih istraživanja, uključujući i rezultate doktorske disertacije.
Zanimljivo je kako je Subotica, kao granični grad, uvek bila na raskršću različitih kulturnih uticaja. Srednjeevropski, balkanski, a donekle i orijentalni elementi su se prepletali, stvarajući prepoznatljiv arhitektonski identitet. Možda je to razlog zašto ovaj grad ima tako bogatu graditeljsku baštinu, različiti narodi i kulture su kroz vekove doprinosili njegovom oblikovanju.
Značaj očuvanja graditeljske baštine u Subotici za buduće generacije
Današnja Subotica nosi brojne spomenike kulture, od baroknih palata do secesijskih zdanja koja su obeležila početak 20. veka. Art nouveau ili secesija su posebno zastupljeni, što grad čini jednim od najznačajnijih centara ovog stila u regionu. Gradska kuća, Sinagoga, Narodno pozorište…Svaki od ovih objekata priča priču o vremenu kada je nastao.
Promocije knjige u Beogradu i Subotici će okupiti stručnu javnost, ali i obične ljubitelje arhitekture. U Beogradu će o knjizi govoriti prof. dr Borislav Stojkov i dr Slavica Vujović, dok će u Subotici razgovor moderirati istoričarka umetnosti Nela Tonković. Ovo pokazuje koliko je stručna zajednica prepoznala značaj ovog rada.
Možda je najvažnije što ova monografija dolazi u trenutku kada su mnogi istorijski objekti u Subotici ugroženi. Urbanizacija, ekonomski pritisci i nedostatak sredstava za održavanje predstavljaju stalnu pretnju graditeljskoj baštini. Ovakva istraživanja pomažu da se sačuva memorija o tome kako je grad nastajao i razvijao se.
Naučni pristup i metodologija istraživanja graditeljske baštine u Subotici
Viktorija Aladžić je u svom radu koristila multidisciplinarni pristup, kombinujući arhitektonsku analizu sa istorijskim istraživanjem. Analizirali su se različiti izvori – od starih karata i planova do arhivske građe i starih fotografija. Takav pristup omogućava celovito sagledavanje kako su se menjanji društveno-politički uslovi reflektovali na način građenja.
Period od 1700. do 1974. godine obuhvata nekoliko ključnih epoha. Početak se odnosi na vreme kada je Subotica bila mala varošica u Habzburškoj monarhiji, dok krajnja tačka označava vreme kada je grad već bio razvijen urbani centar u Socijalističkoj Jugoslaviji. Ova hronološka osnova omogućava praćenje kontinuiteta, ali i prekida u arhitektonskom razvoju.
Monografija analizira kako su različiti faktori, od ekonomskih preko kulturnih do političkih. Oni su uticali na oblikovanje grada. To nije samo katalog građevina, već pokušaj razumevanja šireg konteksta u kom su one nastajale. Možda je to ono što čini ovu knjigu posebno korisnom za buduća istraživanja.
Rezultati ovog rada mogu biti značajni i za druge gradove u regionu koji su imali sličnu istoriju. Vojvođanski gradovi dele mnoge zajedničke karakteristike u svom razvoju, pa iskustva iz Subotica mogu biti primenjena i drugde.
Ulaz na obe promocije je slobodan, a biće moguća kupovina knjige po promotivnoj ceni. Ovo je prilika da se šira javnost upozna sa rezultatima ovakvog temeljnog istraživanja i možda probudi veće interesovanje za očuvanje arhitektonskog nasleđa.
