ZAGAĐENJE VAZDUHA – UTICAJ NA ZDRAVLJE
0
0
Zagađenje spoljnog vazduha potiče od prirodnih i antropogenih izvora. Iako prirodni izvori značajno doprinose lokalnom zagađenju vazduha u sušnim regionima koji su skloniji šumskim požarima i prašnim olujama, doprinos ljudskih aktivnosti daleko prevazilazi prirodne izvore. Ljudske aktivnosti koje su glavni izvori zagađenja vazduha na otvorenom uključuju:
Sagorevanje goriva iz motornih vozila (npr. automobila i teških vozila)
Proizvodnja toplote i energije (npr. elektrane na naftu i ugalj i kotlovi)
Industrijski objekti (npr. fabrike za proizvodnju, rudnici i rafinerije nafte)
Komunalni i poljoprivredni otpad i spaljivanje otpada
Kuvanje, grejanje i osvetljenje zagađujućim gorivima
Loše urbanističko planiranje, koje dovodi do povećanja obima i prevelike zavisnosti od privatnog prevoza, takođe je značajan faktor ubrzane emisije zagađenja. Nepovoljni zdravstveni uticaji zagađenja vazduha mogu nastati kao posledica kratkotrajne ili dugoročne izloženosti. Zagađivači sa najvećim dokazima zdravstvenih efekata su čestične materije (PM), ozon (О3), azot dioksid (NO2) i sumpor dioksid (SO2).
Iako većina emisije zagađenja vazduha potiče iz lokalnih ili regionalnih izvora, pod određenim atmosferskim uslovima zagađenje vazduha može putovati na velike udaljenosti, preko nacionalnih granica tokom 4-6 dana, čime se postiže izloženost ljudi koji su daleko od izvornog zagađenja. Na primer, vetar u prašini iz pustinjskih regiona Afrike, Mongolije, Centralne Azije i Kine može nositi velike koncentracije čestica, spora gljivica i bakterija koje utiču na zdravlje i kvalitet vazduha u udaljenim oblastima. Stoga je potrebna globalna saradnja kako bi se rešili međunarodni tokovi i izvori zagađivanja vazduha, koja je komplementarna sa lokalnim i regionalnim naporima u upravljanju zagađenjem vazduha.
Ambijentalni vazduh, odnosno zagađenje spoljašnjeg vazduha je jedan od vodećih uzroka smrti i bolesti širom sveta. Učinci na zdravlje variraju od povećanja broja hospitalizacija i poseta hitnoj službi, do povećanog rizika od prerane smrti.
Procenjuje se da je 4,2 miliona prevremenih smrtnih slučajeva globalno u svetu povezano sa zagađenjem ambijentalnog vazduha, uglavnom zbog bolesti srca, moždanog udara, hronične opstruktivne plućne bolesti, raka pluća i akutnih respiratornih infekcija kod dece.
Zagađenju ambijentalnog vazduha na svetskom nivou se pripisuje:
– 29% svih smrtnih slučajeva i bolesti od raka pluća
– 17% svih smrtnih slučajeva i bolesti od akutne infekcije donjih respiratornih organa
– 24% svih smrtnih slučajeva od moždanog udara
– 25% svih smrtnih slučajeva i bolesti od ishemijske bolesti srca
– 43% svih smrtnih slučajeva i bolesti od hronične opstruktivne plućne bolesti
Zagađivači sa najjačim dokazima vezano za javno zdravlje, uključuju čestične materije (PM), ozon (О3), azot dioksid (NO2) i sumpor dioksid (SO2).
Izvori PM10 i PM2.5 uključuju motore sa sagorevanjem (dizel i benzin), sagorevanje čvrstih goriva (ugalj, lignit, nafta i biomasa) za proizvodnju energije u domaćinstvima i industriji, kao i druge industrijske aktivnosti (građevinarstvo, rudarstvo, proizvodnja cementa, keramika i opeka i taljenje). Suspendovane čestice (PM) se sastoje od sulfata, nitrata, amonijaka natrijum hlorida, ugljenika, mineralne prašine i vode.
Zdravstveni rizici povezani sa česticama manjim od 10 i 2,5 mikrona u prečniku (PM10 i PM 2.5) su posebno dobro dokumentovani. Ove čestice su sposobne da prodru duboko u pluća, ulaze u krvotok i razvijaju uticaj na kardiovaskularni, cerebrovaskularni i respiratorni sistem. Čestice mehanički nadražuju sluznicu disajnih organa, a sposobnost bakterija i drugih zagađujućih supstanci da se vezuju na površinu čestica dodatno pojačava štetni uticaj na zdravlje.
Međunarodna agencija za istraživanje raka (IARC) Svetske zdravstvene organizacije je 2013. godine čestično zagađenje vazduha klasifikovala kao uzrok raka pluća. To je ujedno i najrašireniji indikator za procenu zdravstvenih efekata od izloženosti zagađenju ambijentalnog vazduha.
Kod dece i odraslih, i kratkotrajna i dugotrajna izloženost zagađenju okolnog vazduha može dovesti do smanjene funkcije pluća, respiratornih infekcija i pogoršane astme. Izloženost majki zagađenju ambijentalnog vazduha povezana je sa nepovoljnim ishodima porođaja, kao što su niska porođajna težina, prevremeni porođaj i male trudnoće. Novi dokazi takođe ukazuju, da zagađenje ambijentalnog vazduha može uticati na dijabetes i neurološki razvoj kod dece.
U slučaju evidentiranih povećanih koncentracija zagađujućih materija preporučuje se ograničavanje izloženosti zagađenom vazduhu, što znači ostajati unutra, naročito osetljivih grupa (stari, deca, trudnice, hronični bolesnici), smanjenje fizičke aktivnosti rekreativnog ili takmičarskog tipa i pravovremeno obraćanje lekaru u slučaju pogoršanja stanja.
Uzimajući u obzir da tačni podaci o smrtnosti i oboljevanju od pomenutih uzroka u trenutnim procenama nisu adekvatno kvantifikovani, porastom broja raspoloživih dokaza se očekuje da će se teret bolesti poreklom od zagađenja vazduha znatno povećati.
Zavod za javno zdravlje Subotica obavlja kontinuirano praćenje kvaliteta vazduha na teritoriji Grada Subotica, sa ciljem da se dobiju kvalitetni podaci o nivou zagađujućih materija u vazduhu i ocenio kvalitet vazduha u gradu. Monitoring aerozagađenja je neophodan za pravilan odabir mera za zaštitu i unapređenje zdravlja stanovništva i životne sredine. Na osnovu rezultata merenja i praćenja koncentracija zagađujućih materija u vazduhu, može se zaključiti da su suspendovane čestice PM10 i PM 2.5 prethodnih godina bile dominantne zagađujuće materije na teritoriji grada Subotice. Rezultati praćenja kvaliteta ambijentalnog vazduha u Subotici su dostupni na sajtu Zavoda za javno zdravlje Subotica:
http://www.zjzs.org.rs/monitoring.php?obl=vazduh
Izvor podataka:
https://www.who.int/airpollution/ambient/health-impacts
Tekst pripremila:
spec. dr med. Zorica Mamužić Kukić
