Žene koje su imale viziju

Pre 100 godina sedam hrabrih i obrazovanih žena dobilo je pravo glasa na Velikoj  narodnoj skupštini Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena  koja je održana u Novom Sadu 25. novembra 1918. godine,  kada su poslanici i poslanice glasali za  prisajedinjenje Bačke, Baranje, Banata i Srema Kraljevini Srbiji. To je ujedno i najveći domet ostvarivanja ženskih prava iako privremeno i samo jednom, jer većina žena u na prostoru današnje Evrope nije imala prava glasa. Značaj Bunjevki i Srpkinja je bio utoliko veći što su dobile pravo glasa i mogućnost da menjaju istoriju u vremenu kada se razvijao prvi talas feminizma i kada su žene polako u svetu počele da ostvaruju svoja politička i biračka prava.

Reč je  o Milici Tomić iz Novog Sada, Mari K. Jovanović iz Pančeva, Katici Rajčić, Olgi Stanković,Anastaziji-Tazi Manojlović, Mari Malagurski  i  Magdaleni Mandi Sudarević, sve iz Subotice.

Danas kada se podsećamo na sedam hrabrih žena koje su pravi primeri aktivizma u proteklih 100 godina  ne možemo, a da se ne zapitamo koja je stvara uloga bila Bunjevki i Srpkinja na Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu 25.novembra 1918.godine.

Pokazale su kako se realizuje aktivizam, kako ako ste verni svojoj ideji možete da ostvarite bolju budućnost za sebe, ali i svoje potomke.

Bunjevke tada, ali i danas su u lošijem položaju bile,  jer pojedini istoričari ne priznaju postojanje Bunjevaca kao posebnog naroda i nazivaju ih bačkim Hrvatima ili Bunjevcima-Hrvatima.  Bez obzira na to, Bunjevke su na severu Srbije ostavile trag svojim delovanjem posebno na polju politike, umetnosti i humanitarnog rada. Prva akademska slikarka u Subotici bila je Jelena Čović, akademska vajarka Ana Bešlić, a književnica i žena delagat koja je učestvovala 25.novembra 1918.godine u stvaranju Kraljevine SHS, Mara Đorđević Malagurski.

Poseban vid diskriminacije žena u Srbiji predstavljalo je uskraćivanje osnovnog građanskog i političkog prava – biračkog prava. Mada je ustavom bilo zagarantovano biračko pravo svakom državljaninu sa navršenom 21 godinom  Kraljevine SHS i Kraljevine Jugoslavije, konstatovano je da će ovo biti rešeno Zakonom o ženskom pravu glasa, što se dogodilo tek 1945. godine.

Malo se zna da su Bunjevke I Srpkinje zajedno bile politički angažovane 1918.godine kada se stvarala Kraljevi Srba, Hrvata I Slovenaca. Istažuje se taj istorijski trenutak, ali Subotičanke su ostale neistražene, samo se spomenu prilikom obeležavanja 25. novembra Dana Velike narodne skupštine koji je jedan od četiri nacionalna praznika bunjevačke nacionalne manjine u Srbiji.

Po nekima od njih je nazvana ulica ili trg, ali uglavnom o drugima je teško pronaći bilo kakva obeležja. Reč je pravim pionirkama kada govorimo o učešću u političkom životu, kulturnom, humanitarnom i njihovom uspehu je prethodila teška borba, a ostavile su uticaj ne samo na Suboticu nego i današnju Srbiju.

Subotičanke, odnosno  Bunjevke i Srpkinje koje su učestvovalo 25.novembra 1918.godine na Velikoj narodnoj skupštini Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena koja je održana u Novom Sadu ostale su zaboravljene,  neistražene, o njihovim životima se malo zna, a reč je o pet žena koje su bile političarke, književnice i humanitarke. Začetnice ženskog pokreta u Subotici. To je izuzetno značajno, jer stvaranjem Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca počinje osnivanje ženskih organizacija i jačanje ženskog aktivizma, koji je bio nacionalnog karaktera. Srpkinje, Bunjevke, Jevrejke i žene drugih nacija osnivale su udruženja po nacionalnoj ili verskoj pripadnosti i međusobno su sarađivale. Značajno je to, da su se finasirale od donacija koje su njihovi članovi uplaćivali ili viđeniji građani Subotice koji su želeli da pomognu njihov rad.

U listu Politika 1968.godine u tekstu pod nazivom „Prve žene poslanice izabrane pre 50 godina“, autorka dr Ljubinka Bogetić navodi da u „oštroj političkoj borbi za rešavanje jugoslovenskog pitanja 1918.godine vojvođanski radikali su smatrali da je nastupila istorijska situacija i za znatnije promene pozicija žena. Na prvoj sednici Srpkog narodnog odbora kao novog organa vlasti u Novom Sadu 3.novembra 1918.godine učestvovale su i žene. O tome je prisutne obavestio predsednik odbora sa motivacijom  „da su žene u ovim teškim vremenima pokazale svoju vrednost, da su ravnopravne i slobodne da odlučuju“.

Kasnije autorka u tekstu navodi da od 757 poslanika bilo je sedam žena, a među njima i supruga radikalnog prvaka Jaše Tomića i ćerka poznatog liberalnog lidera Svetozara Miletića, Milica Tomić i zatim nabraja sve žene koje su tada imale pravo glasa. Tekst se bavi značaje istorijskog trenutka 25.novembra 1918.godine, a ne sa poslanicama, koje su pre Engleskinja, Francuskinja i žena iz drugih zemalja koje se smatraju naprednijim od tadašnje  Kraljevine Srbije imale pravo glasa. Na žalost, žene u Srbiji, tj.Jugoslaviji pravo glasa su dobile tek 1945.godine, iste godine kada su na sraman način asimilovani Bunjevci i Šokci u Hrvate.[1]

Danas, kada se baci pogled u nazad može se zaključiti da su Mara, Jelena, Kata i Ana bile feministkinje, a da toga nisu bile ni svesne. Raspadom Jugoslavije, manjinske zajednice su vidljive samo u medijima koji izveštavaju na njihovom jeziku, a malo su vidljivi u nacionalnim medijima. Priče o Bunjevkama ili Mađaricama mogu da se vide samo ukoliko je reč o međunacionalnim incidentima između manjina i većina ili o običajima za verske praznike. Bunjevke se predstavljaju uglavnom u nošnjama, kao žene sa sela, a ne kao moderne i obrazovane žene.

I dalje se vodi borba, za očuvanje bunjevačkog identiteta i verovatno zbog toga većina umetnica i književnica, koje su predstavljene u radu u mnogim naučnim radovima se navode, kao da su hrvatske umetnice iako su one za života, jasno iznosile svoje opredeljenje i bunjevačko poreklo. Ovi stavovi kao što i Milena Dragičević Šešević elaborila  u svome radu ”Mizoginija u obrascima masovne kulture” potiču od masovnih medija koji na određeni način vide pripadnike i pripadnice manjinskih zajednica stereotipno ih prikazuju.

Žene su danas u boljem položaju nego pre 100 godina, jer ima više žena u politici, a imamo i premijerku Vlade Srbije Anu Brnabić koja je i deklarisana javno kao pripadnica LGBT. Međutim, pitanje je koliko žene imaju pravog uticaja i da treba više da se angažuju da ga ostvare, a ne da čekaju da ga neko podari. Ovakvi primeri od Mare Malagurski Đorđević do žena u politici u Srbiji treba da podstaknu mlade devojke da se aktivnije izbore za svoj uticaj, a posebno kao pripadnice manjina.

[1]      Bunjevci su narod koji je u svojoj istoriji najviše bio izložen asimilaciji od većinskih vladajućih naroda sa kojima su živeli, a najveća asimilacija nad ovim narodom  izvršena je od komunističkih vlasti 1945. godine kada su jednim dekretom pripojeni hrvatskom korpusu. Večitim svojatanjima, koja i danas postoje, Bunjevci su se odbranili zahvaljujući svom jeziku, kulturi i tradiciji, što su kroz vekove negovali i sačuvali iako im je to mnogo puta bilo zabranjivano. U svom govoru koriste štokavsko-ikavsko narečje.

Tekst je  nastao  u okviru projekta “Žene koje su utrle put rodnoj ravnopravnosti“,  koji je realizovan uz podršku grada Subotica. Za sadržaj priloga odgovornost isključivo snosi Udruženje građana „Malin“ i redakcija portala “Ecofeminizam”.Stavovi koji su u tekstu ne odražavaju nužno stavove Grada Subotica.