Šafranjika je jedna od najugroženih biljaka u Srbiji
Treću godinu za redom, u zaštićenom području Predelu izuzetnih odlika „Subotička peščara“ realizovano je apsolutno brojanje jedinki vrste šafranjika (Colchicum bulbocodium), predivnog cveta ljubičasto-ružičaste boje. Akcija prebrojavanja jedne od najugroženijih biljaka u Srbiji sprovedena je krajem marta i prema mišljenju rukovoditeljke sektora za zaštitu životne sredine u Javnom preduzeću „Palić – Ludaš“, Sandre Čokić Reh akcija je bila uspešna.
„Uočeno je značajno povećanje broja jedinki u cvetu, povećanje ukupne površine na kojoj se pojavljuje ova biljka, kao i veliki broj novih lokaliteta, na kojima ova vrsta nije konstatovana od kada se radi projekat praćenja stanja – monitoringa. Prebrojavanje je rađeno više dana, sa prekidima, zbog nepovoljnih vremenskih uslova. Na žalost, baš zbog loših vremenskih uslova, ove godine je izostalo organizovano brojanje sa raznim zainteresovanim grupama ljubitelja prirode, institucijama i pojedincima, nego je najvećim delom čuvarska služba upravljača i drugi zaposleni ove godine obavila brojanje u celosti. Prebrojavanje jedinki je samo deo jednog šireg projekta praćenja stanja – monitoringa – taksona, koji upravljač realizuje od 2003. godine sa nadležnim Zavodom za zaštitu prirode, a sa apsolutnim brojanjem se započelo 2015. godine“, rekla je rukovoditeljka sektora za zaštitu životne sredine u Javnom preduzeću „Palić – Ludaš“, Sandra Čokić.
Da podsetimo, šafranjika je jedna od najugroženijih biljaka u Srbiji kojoj preti isčezavanje. Direktorka, Javnog preduzeća „Palić – Ludaš“, Marta Dobo objašnjava za portal www.ecofeminizam.com da je glavni uzrok ugroženosti direktno uništavanje, odnosno preoravanje staništa, koje se i dogodilo na velikom delu Subotičke peščare, 2002. godine. Tadašnji pokušaj proširenja obradivih površina je prouzrokovao fragmentaciju iskonskih staništa ove vrste i doveo je na rub opstanka.
„U cilju sprečavanja daljeg propadanja staništa i smanjenja populacije vrste, upravljač je 2008. godine pokrenuo projekat revitalizacije staništa kroz sprovođenje mera aktivne zaštite prirode – krčenje drvenastog podrasta i košenje na lokalitetima sa izvornom travnom vegetacijom.Apsolutno brojanje jedinki je značajno zbog praćenja stanja – kako staništa, tako i same vrste. Ustanovljavanjem trenda populacije, videćemo koliko brzo napreduje revitalizacija šumostepskih staništa i da li su i koliko aktivnosti na merama aktivne zaštite prirode, koje upravljač realizuje od 2008. godine, efikasne. Sakupljeni podaci su osnova za izradu strategije zaštite lokalne subpopulacije šafranjike. Snimljeno stanje je osnova za dalji monitoring i mogućnost uključivanje naših institucija u međunarodne projekte (Direktiva o staništima i vrstama).Poređenjem svih dostupnih podataka dosadašnjih istraživanja se dokazalo, da je populacija uz vodotok Kireš najbrojnija u Panonskom biogeografskom regionu (područje Mađarske, istočne Rumunije i severni deo Srbije). Na području Mađarske sve populacije su male, brojnost jedinki šafranjike samo na jednom lokalitetu je veća od 1000 jedinki. To ukazuje na značaj aktivnosti naše zemlje i na povećanu odgovornost vezanu za očuvanje ove vrste unutar Panonskog regiona. Zaštita populacije uz vodotok Kireš zahteva međunarodnu saradnju i koordinirane aktivnosti Upravljača sa obe strane granice”, kaže direktorka, Javnog preduzeća „Palić – Ludaš“, Marta Dobo.
Šafranjika na rubu isčezavanja
Prelepa biljka koja mami sve posetioce Subotičko-horgoške da je uberu najviše strada od: eutrofizacije i ubrzane sukcesije ekosistema, neadekvatnog upravljanja staništem, uzoravanje zbog čega dolazi do koje dovodi do fragmentacije staništa, zatim nekontrolisane ispaše i uništavanjem i direktnim vađenje i odnošenjem jedinki. Prema podacima Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode malobrojne populacije šafranjike nalaze se jedino u Subotičko-Horgoškoj peščari i analizom starih karata, počevši od 1740. godine utvrđena je dinamika smanjenja staništa vrste u regionu. Istraživanjima tokom 2005. godine određen je prostor, koji se smatra kao potencijalno stanište šafranjike na subotičkoj peščari. Namena ovog prostora je poznata od XVIII veka: bio je pašnjak u vlasništvu grada Subotice.
“Na osnovu karata iz 1868. i 1887. godine, početne faze pošumljavanja peščare nisu obuhvatile nekadašnje stanište šafranjike. Preoravanje i pošumljavanje prostranih stepskih površina je započeto tek na početku XX veka, kada je došlo do parcelisanja gradskog pašnjaka i izgradnje salaša na prostoru. Do 1943. godine preoravanjem je uništeno 70% staništa, a 20% je degradovano pošumljavanjem. Pošumljavanje se odvijalo pre mehanizacije šumarskih radova i znatan broj jedinki šafranjike je preživeo unutar zasada, na šumskim čistinama i pored šumskih puteva. Nestankom salaša i odvodnjavanjem istraženog prostora tokom 1970-ih godina došlo je do daljeg smanjenja površine livada. Do 1991. godine veličina staništa se smanjila na 50% u odnosu na sredinu veka. Preoravanjem stepskih površina 2002. godine uništeni su i stepski fragmenti Kireškog pašnjaka. Zbir svih površina zauzetih od strane vrste u periodu 2005-2006 godine je bio svega 8,6 ha. Upoređujući ovu površinu sa veličinom primarnog staništa od 700 ha, možemo zaključiti, da je tokom XX veka uništeno 98,5% staništa šafranjike”, podaci su Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode
Ružičasto-ljubičasta biljka
Šafranjika je višegodišnja zeljasta biljka, visoka 8-15 cm. Ima krtolastu lukovicu sa kožastom tunikom i dva do tri lista, koji su linearno lancetasti, goli i javljaju se u proleće za vreme cvetanja (februar – mart). Cvetovi su ružičasti ili ljubičasti, retko beli. Veoma liči na srodnog mrazovca, koji je zastupljen na istom staništu, ali cveta u jesen.Nizijska forma šafranjike je endemit Panonske nizije.Vrsta je zaštićena Pravilnikom o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva – Prilog I – strogo zaštićene vrste (Službeni glasnik Republike Srbije, br. 05/10).