Velikoj narodnoj skupštini prisustvovalo je i sedam žena o kojima se malo zna
Iako su bile među retkim ženama koje su prisustvovale Velikoj narodnoj Skupštini koja je održana 25. novembra 1918. godine u Novom Sadu, i danas se malo zna o njima i njihovim delima. Bilo ih je sedam, a jedna od njih je iz Pančeva.
Pre 99 godina, Velikoj narodnoj skupštini Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji u Novom Sadu, koja je proglasila prisajedinjenje Banata, Bačke i Baranje Kraljevini Srbiji, prisustvovale su Milica Tomić iz Novog Sada, Marija Jovanović iz Pančeva, a pet žena delegata je bilo iz Subotice, i to Bunjevke: Manda Sudarević, Mara Malagurski Đorđević, Katica Rajčić i dve Srpkinje: Anastazija Manojlović i Olga Stanković.
Iako u tadašnjoj državi žene nisu imale pravo glasa, Bunjevke i Srpkinje su se za njega, na trenutak, izborile. Sandra Iršević iz Subotice za svoj doktorat upravo istražuje značaj Bunjevki u stvaranju Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kao i bunjevačku umetnost i književnost.
Ja sam na doktorskim studijama medija i umetnosti. Odabrala sam da izučavam Bunjevke kroz umetnost i književnost. Tokom istraživanja naišla sam na podatke koji pokazuju da, osim Mare Malagurski Đorđević, u Subotici nema ni jedne ulice nazvane u čast tih pet žena. Nema ništa o Bunjevkama Mandi Sudarević i Katici Rajčić kao ni o dvema Srpkinjama, Anastaziji Manojlović i Olgi Stanković, rekla je Sandra Iršević za RTV Vojvodinu.
Ovom temom u svom istraživačkom radu bavila se i dr Ivana Spasović,arhivistkinja-istoričarka Srpske akademije nauka i umetnosti, koja između ostalog piše da su za vreme Prvog svetskog rata, 1916, u izbeglištvu u Ženevi, Članice Srpskog narodnog ženskog saveza, osnovanog 1906. na čelu sa Savkom Subotić, poslale javni apel Internacionalnoj feminističkoj alijansi da se spreči deportacija devojaka i žena od 13-40 godina u Austriju, gde su izložene krajnim poniženjima.
Zatim su, 1918, uputile pismo gospođi Penkherst , u kome objašnjavaju i političku platformu borbe za ujedinjenje južnih Slovena. Pred sam kraj rata, žene u Vojvodini su (privremeno) izborile pravo glasa. Među poslanicima Velike narodne skupštine Banata, Bačke i Baranje bilo je sedam žena. Na dan zasedanja skupštine u Novom Sadu, umrla je Savka Subotić. Kada su, tokom novembra 1918. u 200 izbornih jedinica na teritoriji Bačke, Banata i Baranje, birani poslaniciza predstojeću Veliku narodnu skupštinu na kojoj će se te oblasti, neopozivo, prisajediniti Kraljevini Srbiji, pravo glasa su, prvi put u istoriji Evrope, imale i žene. Štaviše, njih sedam – Milica Tomić, Mara Malagurski, Anastasija Manojlović, Marija Jovanović, Olga Stanković, Katica Rajčić i Manda Sudarević – izabrane su za poslanice te skupštine, navodi dr Ivana Spasović, dodajući da je to bio revolucionaran demokratski iskorak u doba u kojem su Engleskinje, Francuskinje ili Nemice samo sanjale.
Ko su bile žene delegati na Velikoj narodnoj skupštini?
Milica Tomić bila je kćer Svetozara Miletića i supruga Jaše Tomića. Ime je dobila po pesnikinji Milici Stojadinović Srpkinji, a o njenom obrazovanju svedoči i to što je, pored srpskog, govorila francuski, engleski, nemački i mađarski jezik. Godine 1911. pokrenula je mesečnik „Žena“, prvi časopis u ovom delu Evrope koji se bavio isključivo položajem žena i koji je izlazio skoro celu deceniju.
Mara Malagurski-Đorđević potekla je iz ugledne subotičke bunjevačke porodice i, uz ostalo, u Londonu studirala engleski jezik. Bila je jedan od najvećih boraca za samobitnost bačkih Bunjevaca, ali i afirmisan prozni pisac (1928. dobila je od Kraljevske akademije nagradu „Cvijeta Zuzorić“ za pripovetku „Vita Đanina“), udata za senatora Dragoslava Đorđevića.
Katica Rajčić i Manda Sudarević, isto Bunjevke, prva udata za Aleksandra Rajčića, potonjeg podgradonačelnika Subotice, a druga za Vranju Sudarevića, velikog župana Subotice.
Još dve su bile Subotičanke: Srpkinja Olga Stanković i Anastazija Manojlović. Olga – supruga Vojislava Stankovića, direktora tadašnje Hrvatske zemaljske banke u Subotici, koji je i sam bio poslanik istorijskog zasedanja. Anastazija – njeni suprug Dušan i braća Jovan i Vladislav, svi advokati, bili su poslanici Velike narodne skupštine.
Marija Jovanović (1853-1939) iz Pančeva, devojačko Baraković, rođena je u Begeču na Dunavu. Udavala se tri puta: za Nikolu Stojakovića u Bačku Palanku, za veleposednika Vasu Radosavljevića iz Tomaševca i za čuvenog izdavača Kamenka Jovanovića u Pančevu.
Dr Ivana Spasović navodi da je Marija Jovanović bila dobrotvorka: testamentom je zaveštala 1937. svoju imovinu Dobrovoljnoj zadruzi Srpkinja pančevačkih, pod uslovom da Zadruga osnuje Fond Marije Jovanović.„Privredniku“ je poklonila 200 lanaca zemlje u Tomaševcu. Bila je aktivna i kao odbornica. Za vreme rata – kuću joj je zaposela nemačka vojska, a posle rata je nacionalizovana, saznajemo iz dokumentacije koju je prikupila dr Ivana Spasović.
Iako su ovih sedam žena nosile evropski duh i postavile temelje rodnoj ravnopravnosti još na početku dvadesetog veka, danas se o ovim ženama malo zna.
Naredne godine će u Muzeju Vojvodine biti izložena muzejska postavka povodom obeležavanja stotinu godina od zasedanja Velike narodne Skupštine održane 25. novembra 1918. godine.
Autorka:V.J.Peštanac
izvor: Pančevomojkraj
Tekst je nastao u okviru projekta “Žene koje su bile ispred svoj vremena“, koji je realizovan uz podršku Ministarstva za kulturu i informisanje. Za sadržaj priloga odgovornost isključivo snosi Udruženje građana „Malin“ i redakcija portala “Ecofeminizam”.Stavovi koji su u tekstu ne odražavaju nužno stavove Ministarstva za kulturu i informisanje.